Zoals je misschien weet, formuleerde Sigmund Freud de sterkste of eerste levensdrift in een mens zo: het is de ‘eros’, de drang tot seks en wat daar allemaal in mee komt. Helaas voor Freud werd hij achterhaald door andere psychoanalisten en zelfs door schrijvers als Oscar Wilde: alles draait in de wereld om seks, behalve seks; seks draait om macht!
Heb je net ‘pi’ geformuleerd, ligt je formule weer omver. Het lot van een wetenschapper is niet misselijk.
Freud is wel te volgen, in zijn zoektocht en theorievorming. Ook was hij verdienstelijk door aandacht aan de psyche van de mens te besteden en het onderbewuste te verkennen, dat mensen opbouwen ten gevolge van trauma’s en onverwerkte levenssituaties.
Toch ben ik 'blij', dat het onderzoek naar de psyche zich verder ontwikkeld heeft.
Na Freuds eerste psychotherapeutische school in Wenen, kwam natuurlijk een tweede groep psychoanalisten in de benen, onder aanvoering van Alfred Adler: wederom een Jood. En tenslotte werd de derde Weense school geleid door de man, waar het mij om gaat: Victor Frankl
Deze, opnieuw Joodse psychoanalist en psychotherapeut formuleerde de eerste levensdrift in een mens, de sterkste drijvende kracht zo: de mens wordt gedreven door de drang tot betekenis aan het leven geven, door de zoektocht naar zingeving.
Prachtig vind ik de door Viktor Frankl uitgewerkte Logotherapie (de therapie waarin je zoekt naar de zin of betekenis van je leven) of ‘existentiële analyse’!
Het best heeft zich deze bewezen in zijn eigen bestaan: als Joods concentratiekamp-slachtoffer ondervond hij aan den lijve, hoe moeilijk het is te willen blijven leven en positief in het leven te blijven staan, als er niets is, waarvan je gelukkig wordt of niets is van alles waarvan je droomt en waar je naar verlangt. Sterker nog: als de hele situatie waarin je zit, je alleen maar tot wanhoop, verdriet, machteloosheid, woede en angst drijft!Hoe kun je in zo’n hel, betekenis aan je leven geven? Hoe kun je dan ‘zin’ ervaren in je leven?
De oplettende lezers zullen mij meteen vragen: ben je niet erg voor deze man ingenomen, omdat je zelf pastor en geestelijk verzorger bent en zingeving je mooi in je kraam te pas komt? Ja dat is waar. Maar meer nog ben ik een kind van deze tijd en is ‘echtheid’ of authenticiteit in deze postmoderne tijd hét keurmerk van waarheid.
Dus als iets zich zo bewezen heeft als deze theorie, dan heeft Frankl mij aan zijn zijde.
De man heeft een lang, werkzaam leven gehad, waarin hij zijn werk consequent uitwerkte en velen hielp. Ondanks het verliezen van zijn hele gezin en familie bleef deze man trouw aan zichzelf en het leven. Hij haalde de mens uit zijn ‘veredelde aap’-status, waarin deze sinds Darwin en Freud belandde en sprak over de mens als ‘geestelijk wezen’.
Man pflegt zu sagen:
Wo ein Wille, dort ist auch ein Weg.
Ich wage zu behaupten:
Wo ein Ziel, dort ist auch ein Wille.
Viktor E. Frankl
Waar een doel, daar is ook een wil. Waar je je wil op zet, is in feite de zin of betekenis die jij aan jouw eigen leven geeft.
Als christen voeg ik aan deze grote Joodse denker, onderzoeker en therapeut toe: en vooraf aan mijn leven geeft God, als mijn Schepper mij een potentieel mee, namelijk de zin van mijn leven en mijn doel is: mijn herschepping te omarmen.
Er is nog een psychoanalist, die ik bewonder: Erikson. Net als Viktor Frankl was Erik Erikson (hoe Scandinavisch wil je het hebben?) een ‘mooie’ huiswerkopdracht voor zichzelf. Hij was namelijk via moederskant van Joodse afkomst, dus zelf Jood. Maar zijn uiterlijk was via zijn vader dat van een echte Germaan of een Ariër: blond haar en blauwe ogen. Dit resulteerde in zijn leven hierin, dat hij voor de Joodse familie er niet bij hoorde, als ‘Ariër’, en voor de Ariërs er niet bij hoorde als Jood. Dus moest hij zijn weg zelf vinden.
Hij benadrukte de cycli in een mensenleven en onderscheidde acht levensfasen. Aangezien zijn weduwe constateerde, dat mensen steeds ouder werden, voegde zij na zijn dood er nog een negende fase aan toe; die van de ouderdom.
Wat mij in zijn werk intrigeert, is de mate, waarin hij het leven ‘rond maakt’, als een opdracht voor elk individu, om tot levensvervulling te komen in het volmaken van je eigen leven; in het doen van je eigen huiswerk als mens door je leven te verwerken, door te werken en te overzien als een huiswerkopdracht. Zo wordt je levensopdracht een wel erg individueel gericht project. En dat past uitstekend in onze tijd! Maar is het reëel en is dit ‘alles’? En waar ligt de verbinding met 'de ander'?
Toch helpt dit bezig zijn met je levensfasen wel degelijk om tot jezelf te komen; en dit kan soms erg nodig zijn. Het kan een mens helpen om uit de dagelijkse flow, de hectiek te stappen en vanuit een helikopterview je leven te overzien. Af is het pas, natuurlijk, als het af is.
Maar is het leven zo rond te maken? En wanneer is het af? Blijven er niet juist altijd onvolkomenheden, littekens, rafels en rouwranden? Maakt dat de mens nu juist niet tot mens?
Een bioloog zegt: elke zeven tot vijftien jaar (afhankelijk van welk lichaamsdeel of ingewand) is er een nieuwe cyclus in je lichaam. Elke zeven tot vijftien jaar vernieuwt zich alles in je lichaam! Hierin zijn biologen net als psychoanalisten het niet helemaal met elkaar eens; sommigen beweren, dat je elke zeven jaar vernieuwt, behalve je hersencellen. Deel dus je leven eens in in fasen van zeven jaar, zou ik zeggen! Wat vind je dan?
Mij levert dit de intrigerende vraag op: ben ik nu nog wel dezelfde als degene, die geboren werd en aan wie mijn ouders mijn naam gaven? Is degene die geboren wordt, nog wel in iets dezelfde als degene, die sterft? Ontwikkeling, groei en ook afbraak: geweldig boeiend .. maar waardoor wordt uiteindelijk je identiteit bepaald? En als het niet door het materiële is, door je fysieke bestaan, waardoor dan wel?
Maar bovenal boeit mij het verband tussen het psychische en geestelijke: als de mens materieel (fysisch) niet ouder is dan zeven tot vijftien jaar en dus de baby fysiek een ander mens is dan zijn naamdrager bij diens overlijden, wat zegt dit dan niet alleen over je identiteit, maar ook over je zoektocht naar zingeving voor je leven?
Je kunt voor jezelf deze zoektocht ondernemen, maar je kunt je ook bezig houden met de zin van het bestaan in het algemeen; als een filosofische, existentialistische onderneming.
Wat is de zin van het leven, behalve de zin die je er zelf aan geeft? Of is die zin niet te geven door een individu binnen het eigen leven, het ‘leven onder de zon zoals de Prediker dit noemt? Is dit gezichtspunt te beperkt, bewolkt door incomplete waarneming? Te immanent? Als theoloog en als pastor zeg ik daarop: ja; je hebt niet alleen God nodig, de Transcendente, de Eeuwige, je bloedeigen Schepper die je elke zeven jaar vernieuwt, maar ook je medemens om op jezelf zuiver zicht te houden. En dan nog ‘zuiver’ tussen aanhalingstekens. Het lef om te leven als zoektocht naar zin, ga er maar aanstaan!
